ЁЯМЮЁЯМЩ рд╕ूрд░्рдп рд╡ рдЪंрдж्рд░ рдХी рдЧрддि – рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ, рдЦрдЧोрд▓ीрдп рдФрд░ рдЬ्рдпोрддिрд╖ीрдп рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╡्рдпाрдЦ्рдпा
- рд▓िंрдХ рдкाрдПं
- X
- рдИрдоेрд▓
- рджूрд╕рд░े рдРрдк
рд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рдЪंрдж्рд░—рдпे рджोрдиों рд╣ी рдЖрдХाрд╢ीрдп рдкिंрдб рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХो рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╕рдордп, рдЛрддु, рджिрди-рд░ाрдд, рдкंрдЪांрдЧ, рддिрдеि, рд╡ाрд░, рдирдХ्рд╖рдд्рд░—рд╕рдм рдХुрдЫ рдЗрдирдХे рдЧрддि-рдЪрдХ्рд░ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рд╣рдо рд╕рдордЭेंрдЧे рдХि рд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рдЪंрдж्рд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЪрд▓рддे рд╣ैं, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЗрдирдХे рдмाрд░े рдоें рдХ्рдпा рдХрд╣рддा рд╣ै рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рдЬ्рдпोрддिрд╖/рдЦрдЧोрд▓рд╢ाрд╕्рдд्рд░ (рджृрдХ рдкрдж्рдзрддि) рдЗрди्рд╣ें рдХैрд╕े рд╕рдордЭрддा рд╣ै।
⭐ рднाрдЧ 1: рд╕ूрд░्рдп рдХी рдЧрддि (Motion of the Sun)
ЁЯФ╕ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े
рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╕ूрд░्рдп рд╕्рдеिрд░ рд╣ै рдФрд░ рдкृрде्рд╡ी рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдоें рдПрдХ рдмाрд░ рдкрд░िрдХ्рд░рдоा рдХрд░рддी рд╣ै।
рд▓ेрдХिрди рд╣рдоें рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╕ूрд░्рдп рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рдЖрдХाрд╢ рдоें рдШूрдо рд░рд╣ा рд╣ै—рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдкृрде्рд╡ी рдХा рдЕрдкрдиी рдзुрд░ी рдкрд░ рдШूрдордиा рд╣ै।
рд╕ूрд░्рдп рдХी рдЧрддि рд╕े рдмрдирдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдиाрдПँ:
ЁЯМЕ рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рдФрд░ рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд
ЁЯМУ рджिрди рдФрд░ рд░ाрдд
ЁЯМж️ рдЛрддुрдПँ (Seasons)
ЁЯзн рд╕ौрд░ рджिрд╡рд╕ (Solar Day)
рдкृрде्рд╡ी рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ 365.256 рджिрди рдоें рдПрдХ рдЪрдХ्рдХрд░ рдкूрд░ा рдХрд░рддी рд╣ै, рдЗрд╕ी рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं рд╕ौрд░ рд╡рд░्рд╖।
ЁЯФ╕ рдЬ्рдпोрддिрд╖ीрдп рджृрд╖्рдЯि рд╕े (Geocentric View)
рдЬ्рдпोрддिрд╖ рдоें рдкृрде्рд╡ी рдХो рдХेंрдж्рд░ рдоाрдирдХрд░ рд╕ूрд░्рдп рдХी рдЧрддि рдХो рд░ाрд╢िрдЪрдХ्рд░ рдоें рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╕ूрд░्рдп рд╣рд░ 30° рдЪрд▓рдХрд░ рдПрдХ рд░ाрд╢ि рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै।
рд╕ूрд░्рдп рдХा рд░ाрд╢िрдЪрдХ्рд░ рдоें рдн्рд░рдордг:
рдоेрд╖ → рд╡ृрд╖ → рдоिрдеुрди → … → рдоीрди
12 рд░ाрд╢िрдпाँ = 360°
рд╕ूрд░्рдп рдХी рдХुрд▓ рдЧрддि = 1 рд╡рд░्рд╖ рдоें рдкूрд░ा рдЪрдХ्рд░
рд╕ूрд░्рдп рдХी рд╕्рдеिрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ूрд░्рдпрд╕ंрдХ्рд░ांрддि, рджिрдирдоाрди рдХा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдФрд░ рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХा рд╕рдордп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
⭐ рднाрдЧ 2: рдЪंрдж्рд░ рдХी рдЧрддि (Motion of the Moon)
ЁЯФ╕ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े
рдЪंрдж्рд░рдоा рдкृрде्рд╡ी рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ 27.3 рджिрдиों рдоें рдПрдХ рдкрд░िрдХ्рд░рдоा рдкूрд░ी рдХрд░рддा рд╣ै (Sidereal Month)।
рд▓ेрдХिрди рдкृрде्рд╡ी рднी рд╕ूрд░्рдп рдХी рдкрд░िрдХ्рд░рдоा рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдкृрде्рд╡ी рд╕े рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдЪंрдж्рд░рдоा рдХी рдХрд▓ाрдПं рд▓рдЧрднрдЧ 29.5 рджिрдиों рдоें рджोрд╣рд░ाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं — рдЗрд╕े рд▓ूрдирд░ рдоंрде рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдЪंрдж्рд░рдоा рдХी рдЧрддि рд╕े рдмрдирдиे рд╡ाрд▓ी рдШрдЯрдиाрдПँ:
ЁЯМС рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा
ЁЯМТ рд╢ुрдХ्рд▓ рдкрдХ्рд╖ рдХी рдХрд▓ाрдПं
ЁЯМХ рдкूрд░्рдгिрдоा
рдХृрд╖्рдг рдкрдХ्рд╖ рдХी рдХрд▓ाрдПं
ЁЯМЩ рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा (Tides)
ЁЯФ╕ рдЬ्рдпोрддिрд╖ीрдп рджृрд╖्рдЯि рд╕े
рдЬ्рдпोрддिрд╖ рдоें рдЪंрдж्рд░рдоा рдХो рдмрд╣ुрдд рддेрдЬ рдЧрддि рд╡ाрд▓ा рдЧ्рд░рд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै — рдпрд╣ рд▓рдЧрднрдЧ 2.25 рджिрди рдоें рдПрдХ рд░ाрд╢ि рдмрджрд▓рддा рд╣ै।
рдЪंрдж्рд░рдоा рдХा рдирдХ्рд╖рдд्рд░-рдоंрдбрд▓ рдоें рдн्рд░рдордг:
рдХुрд▓ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ = 27
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ = 13° 20′
рдЪंрдж्рд░рдоा рдк्рд░рддिрджिрди рд▓рдЧрднрдЧ 13° рдЪрд▓рддा рд╣ै
рдЗрд╕ी рдХे рдХाрд░рдг рддिрдеि, рдирдХ्рд╖рдд्рд░, рдпोрдЧ, рдХрд░рдг рдЬैрд╕े рдкंрдЪांрдЧ рддрдд्рд╡ рдмрдирддे рд╣ैं।
⭐ рднाрдЧ 3: рд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рдЪंрдж्рд░ рдХी рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЧрддि (Surya–Chandra Cycle)
рднाрд░рддीрдп рдкंрдЪांрдЧ рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдЗрди рджोрдиों рдХी рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЧрддि рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै।
рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рднाрд╡:
ЁЯМЧ рддिрдеि → рдЪंрдж्рд░рдоा рд╡ рд╕ूрд░्рдп рдХी рдХोрдгीрдп рджूрд░ी
ЁЯМУ рдоाрд╕ → рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा рдпा рдкूрд░्рдгिрдоा рдЖрдзाрд░िрдд
ЁЯМЮЁЯМЩ рдЧ्рд░рд╣рдг → рд╕ूрд░्рдп-рдЪंрдж्рд░ рдкृрде्рд╡ी рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рд░ेрдЦा рдоें
ЁЯФп рдЕрд╖्рдЯрдоी, рдирд╡рдоी, рдПрдХाрджрд╢ी → рдЪंрдж्рд░-рд╕ूрд░्рдп рд╕ंрдмंрдз
рдЪंрдж्рд░-рд╕ौрд░ Panchang рдХ्рдпों?
рдХ्рдпोंрдХि:
рдЪंрдж्рд░] рдоाрд╕ = 29.53 рджिрди
рд╕ौрд░ рд╡рд░्рд╖ = 365.24 рджिрди
рдЗрди рджोрдиों рдХे рдЕंрддрд░ рдХो рдоिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХрдоाрд╕ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрдиाрдИ рдЧрдИ।
⭐ рднाрдЧ 4: рд╕ूрд░्рдп рд╡ рдЪंрдж्рд░ рдХी рдЧрддि рдХा рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡
ЁЯФ╕ рдЬ्рдпोрддिрд╖ीрдп рдк्рд░рднाрд╡
рд╕ूрд░्рдп → рдЖрдд्рдоा, рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдиेрддृрдд्рд╡
рдЪंрдж्рд░ → рдорди, рднाрд╡рдиाрдПँ, рд╕्рдоृрддि, рдоाрдирд╕िрдХрддा
ЁЯФ╕ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рднाрд╡
рдЪंрдж्рд░рдоा → рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा, рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЬीрд╡рди, рдиींрдж
рд╕ूрд░्рдп → рдЬрд▓рд╡ाрдпु, рддाрдкрдоाрди, рдоौрд╕рдо, рдк्рд░рдХाрд╢, рдКрд░्рдЬा
⭐ рднाрдЧ 5: рд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рдЪंрдж्рд░ рдХी рдЧрддि рд╕े рдХैрд╕े рдмрдирддा рд╣ै рд╕рдордп?
| рддрдд्рд╡ | рдХिрд╕ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд? |
|---|---|
| рджिрди | рд╕ूрд░्рдп рдХी рджृрд╢्рдп рдЧрддि |
| рд░ाрдд्рд░ि | рд╕ूрд░्рдп рдХा рдХ्рд╖िрддिрдЬ рдХे рдиीрдЪे рд░рд╣рдиा |
| рдоाрд╣ | рдЪंрдж्рд░ рдХी рдХрд▓ाрдПँ |
| рд╡рд░्рд╖ | рд╕ूрд░्рдп рдХा рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдЪрдХ्рд░ |
| рдкंрдЪांрдЧ | рд╕ूрд░्рдп + рдЪंрдж्рд░ рдХी рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЧрддि |
✨ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рдЪंрдж्рд░ рдХी рдЧрддि** рд╕िрд░्рдл рдЦрдЧोрд▓ीрдп рдШрдЯрдиा рдирд╣ीं рд╣ै — рдпрд╣ рдкूрд░े рдЬीрд╡рди, рдк्рд░рдХृрддि, рд╕рдордп рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдиींрд╡ рд╣ै।
рдЗрдирдХी рдЧрддि рд╕े рд╣ी рд╣рдоाрд░ी рджिрдирдЪрд░्рдпा, рдоौрд╕рдо, рдкंрдЪांрдЧ, рдд्рдпोрд╣ाрд░, рддिрдеि, рдирдХ्рд╖рдд्рд░—рд╕рдм рдХुрдЫ рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдкृрде्рд╡ी рд╡ рдЪंрдж्рд░рдоा рдХी рдкрд░िрдХ्рд░рдоा-рдЧрддि рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЬ्рдпोрддिрд╖ीрдп рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рд░ाрд╢िрдЪрдХ्рд░ рдФрд░ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ рдоंрдбрд▓ рдоें рдЧрддि рдХा рд╕ंрдХेрдд рд╣ै।
- рд▓िंрдХ рдкाрдПं
- X
- рдИрдоेрд▓
- рджूрд╕рд░े рдРрдк


рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें